Như Giáo sư 平川 đã trình bày trong lời nói đầu, cuốn sách ra đời trong bối cảnh sự quan tâm đến Phật giáo ngày càng tăng, không chỉ ở Nhật Bản mà cả ở phương Tây, nhưng lại thiếu đi những hướng dẫn nhập môn bài bản, khiến nhiều người muốn tìm hiểu sâu hơn cảm thấy bối rối. Tác phẩm này được biên soạn nhằm đáp ứng nhu cầu đó, không chỉ dành cho giới nghiên cứu chuyên nghiệp mà còn cho cả những độc giả phổ thông muốn tìm hiểu Phật giáo một cách có phương pháp. Mục tiêu chính là cung cấp một "kim chỉ nam", giúp người học định hướng và trang bị những kiến thức, kỹ năng cần thiết để bắt đầu hành trình khám phá kho tàng Phật học đồ sộ.
Cuốn sách được cấu trúc một cách khoa học và toàn diện:
I. Tổng luận (総論): Phần này đặt nền móng về phương pháp luận, trình bày tâm thế cần có của nhà nghiên cứu, giới thiệu hai hướng nghiên cứu chính là 仏教学, nghiên cứu về Phật giáo nói chung và 宗学, nghiên cứu tông phái Phật giáo, đồng thời nhấn mạnh tầm quan trọng của việc hiểu bối cảnh tổng thể trước khi đi vào chuyên sâu. Giáo sư đặc biệt nhấn mạnh tầm quan trọng tối thượng của "Nghiên cứu cơ bản" (基礎学), cụ thể là việc phải nắm vững hệ thống giáo lý Câu-xá (倶舎) và Duy Thức (唯識). Đây được coi là chìa khóa nền tảng để hiểu đúng và sâu sắc hầu hết giáo nghĩa Phật giáo Ấn Độ - Tây Tạng và Phật giáo Đông Á (Trung Quốc, Nhật Bản, Việt Nam...). Thiếu nền tảng này, việc nghiên cứu các hệ tư tưởng phức tạp sau này sẽ gặp rất nhiều khó khăn. Nghiên cứu nghiêm túc bắt buộc phải dựa trên nguyên ngữ: Hán cổ, Sanskrit, Pāli, và Tạng ngữ (tùy lĩnh vực). Việc đọc và đối chiếu bản gốc là không thể thiếu ở cấp độ nghiên cứu.
II. Các luận (各論): Các chương tiếp theo đi sâu vào phương pháp nghiên cứu cụ thể cho từng khu vực và truyền thống Phật giáo lớn:
(i) Phật giáo Ấn Độ - Tây Tạng (インド・チベット仏教): Bao gồm Phật giáo Nguyên thủy (原始仏教), A-tì-đạt-ma (アビダルマ), Câu-xá (倶舎), Trung Quán (中観), Du-già Hành (瑜伽行), Tư tưởng Như Lai Tạng (如来蔵思想), Luận lý học Phật giáo (仏教論理学), Mật giáo (密教), và Kinh điển Đại thừa tổng luận (大乗経典総論).
(ii) Phật giáo Trung Quốc - Nhật Bản (中国・日本仏教): Đề cập đến các vấn đề nghiên cứu Phật giáo Trung Quốc, các tông phái quan trọng như Tam Luận (三論), Thành Thực (成実), Pháp Tướng (法相), Thiên Thai (天台, bao gồm cả Thiên Thai Mật giáo - 天台密教), Chân Ngôn (真言), Hoa Nghiêm (華厳), Tịnh Độ (浄土, bao gồm cả Tịnh Độ Chân tông - 浄土真宗), Thiền (禅 - Lâm Tế và Tào Động), và Nhật Liên tông (日蓮宗). Giáo sư 平川 đặc biệt nhấn mạnh mối liên hệ mật thiết và sự cần thiết phải nghiên cứu song hành Phật giáo Trung Quốc khi tìm hiểu Phật giáo Nhật Bản.
(iii) Triết học và Văn học Ấn Độ (インド哲学・文学): Một điểm đặc sắc là sách còn dành riêng một phần để giới thiệu về triết học và văn học Ấn Độ, nhận thức rõ tầm quan trọng của việc hiểu bối cảnh văn hóa rộng lớn này đối với nghiên cứu Phật giáo.
III. Công cụ Nghiên cứu (辞書・文法書・索引・目録): Phần cuối cùng giới thiệu các công cụ nghiên cứu thiết yếu như từ điển (Phật học, ngôn ngữ), sách ngữ pháp (Sanskrit, Pāli, Tạng ngữ), các bộ sách dẫn (index) quan trọng, và các loại mục lục (bibliography), đặc biệt là các phiên bản Đại Tạng Kinh (大蔵経, Daizōkyō) Hán dịch, Pāli, Tạng dịch và các bộ toàn thư Phật giáo Nhật Bản.
Giá trị và Tầm quan trọng:
Tính Hệ thống và Phương pháp luận: Đây là điểm mạnh cốt lõi của tác phẩm. Sách không chỉ liệt kê kiến thức mà tập trung vào việc làm thế nào để nghiên cứu, từ việc xác định mục tiêu, chuẩn bị ngôn ngữ, lựa chọn tài liệu, đến việc đánh giá thành quả nghiên cứu và giữ vững tâm thế học thuật đúng đắn.
Tính Toàn diện: Bao quát các khu vực địa lý và trường phái tư tưởng chính của Phật giáo, giúp người học có cái nhìn tổng quan, tránh sa vào nghiên cứu cục bộ, phiến diện.
Nhấn mạnh Nền tảng: Giáo sư 平川 đặc biệt đề cao tầm quan trọng của cơ sở học, cụ thể là Câu-xá và Duy Thức, như là môn học cơ sở ngành của ngành nghiên cứu Phật giáo. Điều này vô cùng hữu ích cho việc xây dựng kiến thức vững chắc.
Định hướng Công cụ: Phần giới thiệu các công cụ nghiên cứu, dù được viết từ năm 1984, vẫn cung cấp một danh mục cơ bản rất giá trị về các tài liệu tham khảo kinh điển.
Ngày nay, nhân văn số và trí tuệ nhân tạo đang phát triển nhanh chóng, đang được các chuyên gia Phật học hàng đầu sử dụng trong nghiên cứu Phật giáo, nhưng phương pháp luận nghiên cứu và đối tượng nghiên cứu của Phật học dường như sẽ không thay đổi trong một tương lai xa. Vì vậy, tuy được biên soạn cách đây vài thập kỷ, nhưng những nguyên tắc phương pháp luận, cái nhìn tổng quan về các lĩnh vực nghiên cứu, và tầm quan trọng của việc nắm vững ngôn ngữ và các học thuyết nền tảng mà Giáo sư 平川 và các cộng sự đề ra trong 『仏教研究入門』 vẫn giữ nguyên giá trị cốt lõi . Đây thực sự là một cuốn cẩm nang không thể thiếu cho bất kỳ ai muốn dấn thân vào con đường nghiên cứu Phật học chuyên sâu.
